Công trình lịch sử cách mạng và di tích lịch sử, văn hóa trên địa bàn huyện Kim Thành: Cụm di tích Đình- Chùa Dưỡng Thái, thị trấn Phú Thái, huyện Kim Thành

Cổng Chùa Cảnh Linh

1. Thông tin chung về di tích

Cụm di tích lịch sử Quốc gia là Đình - Chùa Dưỡng Thái nằm toạ lạc tại thôn Dưỡng Thái thuộc xã Phúc Thành cũ, là một trong số ít các di tích bao gồm cả đình và chùa, được công nhận là di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia (theo Quyết định số 1568 QĐ/BT ngày 20/4/1995 của Bộ Văn hóa, Thông tin, nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch). Đình - Chùa Dưỡng Thái có vị trí mở đầu tuyến các di tích quan trọng trong tiểu vùng Kim Thành - Kinh Môn với một loạt di tích quan trọng, có ý nghĩa vùng văn hóa trọng điểm của tỉnh Hải Dương như Đình Huề Trì, khu di tích An Phụ - Tượng đài Trần Hưng Đạo, động Kính Chủ,…

Đường vào cụm di tích Đình - Chùa Dưỡng Thái, từ Quốc lộ 5A hướng Hải Phòng - Hà Nội, tại Km72 + 600 rẽ phải vào đường bê tông rộng 6m đi khoảng 600m đến vị trí của cụm di tích.

2. Lịch sử di tích, nhân vật được thờ

Vào thế kỷ 18, 19 làng Dưỡng Thái thuộc tổng Bất Nạo, huyện Kim Thành, trấn Hải Dương. Sau cách mạng tháng 8/1945, thôn Dưỡng Thái thuộc xã Phúc Thành, huyện Kim Thành, tỉnh Hải Dương. Xã Phúc Thành lúc bấy giờ có hai thôn là Dưỡng Thái và An Thái. Nghị định số 57/NĐ-CP ngày 07/10/1995 của Thủ tướng Chính phủ tách thôn An Thái và một phần xóm 3 thôn Dưỡng Thái thành lập Thị trấn Phú Thái. Phần còn lại của thôn Dưỡng Thái là xã Phúc Thành.

Nhân vật được thờ làm Thành Hoàng ở hai di tích là nhân thần Nguyễn Thụy Hồng (Hường). Ông là tướng nhà Lý, được giao cho trọng trách trấn giữ miền đông bắc thành Thăng Long, chặn đánh giặc ở miền Đông Triều (xưa vốn thuộc trấn Hải Dương, nay thuộc tỉnh Quảng Ninh). Ông có tài cầm quân, lại lắm mưu lược, thu phục được lòng dân và được tướng sĩ một lòng phụng sự. Đạo quân do ông thống lĩnh đánh đâu thắng đó. Trên đường truy đuổi quân Tống, qua vùng Dưỡng Thái, ông cho quân nghỉ lại. Đêm đó, ngày 5 tháng 10 âm lịch, ông được báo mộng đánh tan giặc Tống. Quả nhiên, điềm mộng báo linh ứng, ông cùng quân sĩ đại thắng sau một trận chiến ác liệt, quân Tống vỡ trận, chết trận nhiều vô kể, kẻ sống sót, thương tật giẫm đạp lên nhau mà chạy thoát lấy thân. Song trong cái vui thắng trận, vị thống tướng bị mũi tên bắn lén của kẻ bại trận. Các tướng lĩnh đưa ông về làng Dưỡng Thái chữa trị vết thương, song ông không qua khỏi, mất vào ngày 15 tháng 10 âm lịch ngay tại mảnh đất nay xây dựng Chùa Cảnh Linh.

Dân làng lập tờ sớ trình vua phong sắc cho ông. Vua cử 03 tướng sĩ về xem xét tấu trình và cũng mất tại đây. Vua thấy làm lạ nên ban truyền cho dân Dưỡng Thái lập đền thờ và phong sắc cho ông là “Dương cảnh thành hoàng, tham mưu tán lý, thông minh thần vũ, hiển ứng thần uy, Hùng thủy Hằng tế, linh phù đại vương, chức phong dực bảo trung hưng, gio tặng đoan phúc linh phù tôn thần". Nơi thờ phụng ông cũng được ban bức hoành phi với bốn chữ vàng “Ngọc - Chúc - Thái - Bình". Ba vị tướng tạ thế tại làng cũng được dân tôn làm Thành Hoàng.

Nối tiếp những trang sử vẻ vang hào hùng của dân tộc hàng ngàn năm qua. Đình - chùa Dưỡng Thái trong những năm chống Pháp là nơi căn cứ hoạt động - cách mạng của Việt Minh. Năm 1941 đồng chí Đỗ Nhuận (nhạc sỹ) cán bộ cách mạng Việt Minh từ Hải Phòng về Kim Thành làm hương sư ở Dưỡng Thái. Đồng chí đã liên lạc được với cơ sở cách mạng ở Kim Thành năm 1943 chùa Oi (hay chùa Cả) là nơi cất giấu vũ khí và chuyển tải vũ khí lên ga Đồng Dù (Hưng Yên) là nơi căn cứ an toàn của Việt Minh trong những năm 1941 - 1944.

Sau hòa bình lập lại, cả nước thi đua tiết kiệm xây dựng chủ nghĩa xã hội, đẩy mạnh phong trào sản xuất nông nghiệp. Năm 1958 vinh dự lớn cho Nhân dân thôn Dưỡng Thái nói riêng và xã Phúc Thành A lúc bấy giờ nói chung được đón thủ tướng Phạm Văn Đồng về thăm, phát biểu, biểu dương nhân dân địa phương có thành tích thâm canh lúa giỏi nhất huyện. Đồng thời cũng căn dặn nhân dân địa phương phát huy những thành tích đã đạt được, cần phải bảo vệ và gìn giữ những di tích lịch sử, văn hóa dân tộc đóng góp cho kho tàng văn hóa dân tộc ngày thêm phong phú.

3. Kiến trúc xây dựng

* Đình Dưỡng Thái

Đình Dưỡng Thái, thị trấn Phú Thái, huyện Kim Thành, tỉnh Hải Dương

Đình Dưỡng Thái được xây dựng trên một khoảnh đất rất rộng, cao ráo. Phía trước đình có cây đa cổ thụ dễ đã hàng trăm tuổi. Con sông Kinh Môn ở ngay phía trước mặt, tạo nên cảnh quan thanh bình, thoáng đãng, mát mẻ. Sông Kinh Môn xưa có tên là sông Vận Lương (sở dĩ có tên như vậy vì tương truyền Trần Liễu đã chuyển lương thực qua đây để chuẩn bị đánh giặc trên sông Bạch Đằng).

Căn cứ theo dòng chữ ghi trên thượng lương: “Hoàng triều Kiến Phúc nguyên niên tuế thứ giáp thân niên bát nguyệt sơ thập cát nhật lương thời thụ trụ thượng lương", có thể xác định Đình hiện còn xây dựng vào năm 1884. Đình có kiến trúc chữ Đinh (丁) gồm đại bái 3 gian 2 dĩ và hậu cung 3 gian. Phần hậu cung từng bị phá dỡ, sau được Nhân dân và chính quyền địa phương tu bổ tôn tạo lại vào năm 1998. Kiến trúc mang đậm dấu ấn thời Nguyễn với nhiều bức chạm khắc gỗ trên rường, xà, đầu dư, xà nách, các bức cốn hầu như còn nguyên bản hết sức giá trị. “Hệ thống cột, xà, hoành, rui, xà đùi, kẻ góc,… đều là gỗ tứ thiết còn khá tốt", mặc cho thời gian đã in dấu khá đậm lên công trình.

* Chùa Dưỡng Thái

Chùa Cảnh Linh, thị trấn Phú Thái, huyện Kim Thành, tỉnh Hải Dương

Chùa Dưỡng Thái, khi xưa nằm cách đình Dưỡng Thái khoảng 200 m về phía Đông là Chùa Cả, tên chữ là Cảnh Linh tự, dân gian gọi theo tên nôm là Chùa Oi. Được khởi dựng vào năm nào thì không rõ, chỉ biết rằng vào thời hậu Lê năm 1690 đã có chùa. Chùa nằm trên một khoảnh đất công khá rộng rãi, thoáng mát, lưng quay về dòng sông Vận ở phía đông mà phù sa con sông bồi lên cánh đồng Dưỡng Thái màu mỡ. Theo các bậc cao niên trong làng kể lại, khoảng năm 1890, do có tranh chấp về đất đai giữa hai làng Dưỡng Thái và Quỳnh Khê, dân làng đã chuyển chùa Cả về phía Tây đình, cách đình 300 m và ổn định ở đó cho đến nay. Chùa hiện tọa lạc trên một khu đất rộng tới 3 mẫu Bắc Bộ (khoảng 10.800 m2). Mặt tiền quay về chính Nam, sinh cảnh khá hữu tình, với khu vườn chùa rộng rãi, các sư trụ trì và tổ trồng cây của các cụ phụ lão trong xã đã trồng nhiều cây ăn quả lưu niên như vải, nhãn, dừa, mít,…

Chùa thờ Phật phái Trúc Lâm, có cấu trúc khá đẹp. Các hạng mục như tam quan, tiền đường, thượng điện đều là những công trình nghệ thuật chắc chắn, cổ kính. Tiền đường có 6 gian và 3 gian thượng điện được kiến tạo theo kiểu chồng rường đấu sen đơn giản, nhưng còn khá chắc chắn do mới trùng tu cuối thế kỷ XIX.

Cụm di tích Đình - Chùa Dưỡng Thái còn giữ được nhiều cổ vật. Tại đình còn tượng của 03 vị tướng và ngai của Đức Thánh Cả. Tại chùa còn nhiều bức tượng thờ chư Phật theo thiền phái Trúc Lâm. Ngoài ra, trong điện gian giữa, tượng Đức Thánh Cả Nguyễn Thụy Hường được đặt trang trọng trong khám. Khám được sơn son thếp vàng, phía trên chạm lưỡng long chầu nguyệt, phía dưới chạm phượng, xung quanh chạm dây leo hoa lá có hoa sen sóng nước. Chính việc thiết đặt tượng của các vị Thành Hoàng làng như vậy đã tạo cho lễ hội Đình Dưỡng Thái nhiều sắc thái riêng trong lễ thức và tế rước.

4. Tổ chức lễ hội

Định lệ hàng năm, Đình có sự lệ là ngày 8 tháng Giêng (các lão tự 55 trở lên ra đình yến lão và tế thần), ngày 8 tháng 3 vào đám (1 đến 3 ngày), ngày 01 tháng chạp làm lễ cách cố (là lễ cắt đặt các tế đám và các tiết). Chùa có sự lệ ngày mồng 8 tháng giêng (làm lễ thượng nguyên ở miếu Cả), ngày 15 tháng 10 (húy nhật thần).

Lễ hội trước 1945, tại Đình, lễ hội được tiến hành từ 7 đến 9 tháng 3 âm lịch. Chiều ngày 7 làng làm lễ cáo yết, có đội tế thuê từ nơi khác về. Làng chia cho 4 giáp chuẩn bị lễ vật dâng Thánh. Các giáp đều chọn người tế đám hàng năm. Người được giao đến lượt tế đám phải lo nuôi vỗ một con lợn cỡ 50 kg (được tôn làm Ông Lợn) với những quy định khá ngặt nghèo về việc nuôi vỗ, kiêng kỵ. Sau khi được mổ, “Ông Lợn" được cạo lông thật sạch sao cho da thật trơn, nhẵn. Mỡ lá lấy ra đem phủ khắp thân đặt lên bàn sơn son thếp vàng trang trọng rước về Đình để làm lễ dâng thánh. Người làm tế đám ngoài việc lo lễ vật tế thần còn phải sắm sửa lễ nghi như lo một bàn xôi để tế thần, lo hương đăng cả năm. Chi phí ngoài xôi thịt của ông tế đám, gà rượu, bánh dày, bánh mật, hoa đăng,… gọi theo các phe giáp sửa lễ.

Cùng với tế cáo yết, làng làm lễ rước thần thành hoàng Nguyễn Thụy Hường từ chùa đưa về đình. Sau lễ tế các chân kiệu lên vai 3 cỗ kiệu đặt tượng 3 vị thần thành hoàng (những vị đã mất tại làng khi thực hiện lệnh Vua về xem xét ghi công trạng Nguyễn Thụy Hường), riêng cỗ bát cống, trên đặt cỗ ngai của Đức Thánh Cả. Đoàn rước cung kính đi tới chùa Cả, làm lễ nghinh thần đưa tượng Đức Thánh Cả lên kiệu bát cống rước về đình làm lễ yên vị.

Trưa ngày mồng 8, lễ mộc dục, bao sái đồ thờ. Các lễ thức tế, lễ, dâng hương trong ngày mồng 8 được coi là các lễ trọng, quan lại, kỳ mục, dân đinh trong làng kính cẩn lễ bái theo thứ vị được giới hào mục quy định. Ngày 9 tháng 3, làng làm lễ tế giã và lễ rước Đức Thánh Cả lại được tiến hành theo trình tự ngược lại: các đức thành hoàng đưa Ngài từ đình về chùa. Xong xuôi, rước tượng ba vị Đức Thành Hoàng về đình làm lễ yên vị.

Trong ba ngày ấy, lễ hội được tổ chức trọng thể tại Đình Cả. Song hành với các lễ nghi, phần hội cũng hết sức phong phú. Nam thanh nữ tú hào hởi chơi đu, cầu thùm, vật cầu, vật sới, chọi gà, bịt mắt bắt dê,… Các đêm vào đám, làng mời chèo gánh, tuồng pho, các giáp thi nhau hát đối, hát trống quân. Tiếng trống chèo, tiếng thì thùng nhịp hát trống quân rộn rã một vùng, người dân hả hê vui hội dù cuộc sống chưa được dư dật, quan nhiêu kỳ mục trong làng còn cưỡi lên đầu lên cổ dân đen. Lễ hội làm cho người cùng đinh tạm quên kiếp đói nghèo, hà hiếp đời thường, ngẩng mặt lên trời xanh ngưỡng vọng Thánh Thần thỏa nỗi tâm linh. Lễ hội làng Dưỡng Thái cuốn hút khách thập phương cả một dải đất dài tổng Bất Nạo, Thanh Lâm xưa.

Lễ hội Chùa tiến hành vào ngày mồng 10 và ngày 11 tháng giêng.

Sau năm 1994, chính quyền và nhân dân xã Phúc Thành khôi phục lại lễ hội Đình - Chùa Dưỡng Thái. Ban Quản lý di tích được thành lập. Hàng năm, khi làng vào đám Ban Tổ chức lễ hội được lập ra dưới sự chỉ đạo của Đảng ủy và UBND xã. Lễ hội từ nay được coi là lễ hội Xuân, được tổ chức từ ngày 10 đến 12 tháng Giêng. Trung tâm tổ chức lễ hội nay chuyển về khuôn viên nhà chùa (do vị trí chùa Cả tương đối trung tâm so với Đình Dưỡng Thái, Đền Quýt (thờ Đức Thánh Trần).

Sáng ngày 10, tế cáo yết tại đình. Việc tế lễ do các cụ trong đội tế nữ quan thực hiện. Sau đó rước tượng tam vị đại vương từ đình làng sang chùa để tế yên vị và làm lễ tế chính. Tế giã hội do các cụ trong đội tế nam quan đảm nhiệm. Tế xong, rước tượng ba vị thần Thành Hoàng (tam vị Đại Vương) trở lại yên vị tại Đình.

Như thế, so với trước đây, quy trình rước tượng đã thay đổi. Việc rước được định lại cứ 3 năm một lần tổ chức rước tượng, còn hàng năm, chỉ rước bài vị. Chu trình rước ngày nay là: rước 3 vị Thành Hoàng từ Đình ra Chùa, hết hội, lại rước ba vị về đình an vị. Ngày 8 tháng 3 xưa chỉ còn tổ chức lễ dâng hương 1 ngày ở đình và chùa. Ngày giỗ Đức Thánh Cả tiến hành tại chùa vào 10 tháng 10 âm lịch cũng chỉ diễn ra 01 ngày.

Hiện nay, việc tổ chức lễ hội tại địa phương còn bổ sung thêm một số chi tiết như sau: Đoàn rước theo thứ tự gồm các em học sinh cùng các lực lượng đoàn thể Đoàn Thanh niên, Hội Cựu chiến binh, Hội phụ nữ, Hội Nông dân, Hội người cao tuổi, Đội văn nghệ, Đội tế nam, Đội tế nữ, Tổ nhạc lễ và các vị đại diện Đảng bộ, Chính quyền, các cơ quan đoàn thể của huyện và của địa phương cùng khách thâp phương và nhân dân trong xã. Cờ Tổ quốc, cờ hội, cờ phướn, băng zôn…nhấp nhô thấp thoáng trong tiếng trống, tiếng nhạc theo đoàn người đi trên đường kéo dài cả cây số. Hành trình đoàn rước bắt đầu từ Chùa Cảnh Linh, khi đến ngã ba, đoạn có lối rẽ ra nghĩa trang liệt sĩ và về đình Dưỡng Thái, một phần của đoàn rước gồm các em học sinh tiểu học, Đội tiêu binh của Hội Cựu chiến binh và một số đại biểu Đảng, chính quyền, các ban ngành đoàn thể của địa phương vào nghĩa trang thắp hương viếng mộ liệt sĩ. Phần còn lại của đoàn rước (chiếm đại đa số lực lượng rước lễ) tiến về Đình, làm các thủ tục tế lễ và làm lễ nghinh thần rước tam vị Đại Vương lên kiệu. Hợp với đoàn viếng nghĩa trang liệt sĩ về tới đình, đoàn rước về chùa Cảnh Linh dự lễ khai mạc, dâng hương. Đội nữ quan thực hiện tế ngoại tán tại Chùa.

Phần hội diễn ra ngay sau lễ dâng hương gồm các chương trình biểu diễn văn nghệ của bản xã và các đội văn nghệ các huyện bạn Gia Lộc, Kinh Môn (thị trấn Phú Thứ, Thôn Huề Trì - An Phụ),… thi đấu các môn thể thao bóng chuyền, cầu lông, cờ tướng, trò chơi dân gian như chọi gà.

Sáng ngày 12 tháng Giêng đội Nam quan của Hội Người cao tuổi thực hiện tế giã hội, Ban tổ chức tiến hành Bế mạc lễ hội.

Hội Xuân tại khu di tích Đình - Chùa Dưỡng Thái hiện đang diễn ra đúng nghĩa hội làng, trong đó không chỉ tổ chức riêng cho di tích xếp hạng Quốc gia mà còn bao gồm cả Đền Quýt với ý nghĩa như một quần thể di tích tại địa phương. Đó cũng là chủ trương của Đảng bộ và chính quyền địa phương, với mong muốn có một sinh hoạt văn hóa tâm linh rộng rãi cho người dân trong xã và đông đảo du khách thập phương.

Tin cùng chuyên mục gần đây nhất