​

 

1. Thông tin chung về di tích

Chi bộ Đảng đầu tiên của huyện Kim Thành được thành lập tại nhà ông Nho Kỳ ở thôn Bằng Lai, xã Ngũ Phúc, huyện Kim Thành, tỉnh Hải Dương. Là chi bộ tiền thân của Đảng bộ huyện Kim Thành ngày nay.

Du khách khi đến tham quan Nhà bia, đi theo Quốc lộ 5A hướng Hà Nội - Hải Phòng đến ngã tư Gác Ghi thị trấn Phú Thái rẽ phải đi thẳng theo Quốc lộ 17B đến trụ sở UBND xã Ngũ Phúc, đi tiếp khoảng 300m là đến di tích Nhà bia nằm phía bên trái  Quốc lộ 17B, thuộc địa phận thôn Dưỡng Mông, xã Ngũ Phúc.

Thôn Bằng Lai, xã Ngũ Phúc trong thời kỳ Pháp thuộc là phố huyện Bằng Lai - trung tâm huyện lỵ, nơi duy nhất trong huyện được gọi là phố và là nơi tập trung các các cơ quan của huyện nên thực dân Pháp đã tăng cường các chính sách đàn áp, bóc lột, kìm kẹp Nhân dân nơi đây hòng dập tắt tinh thần yêu nước của Nhân dân Bằng Lai, ngược lại với âm mưu đó thì người dân Bằng Lai sớm có cảm tình với cách mạng và tinh thần kiên cường trong đấu tranh. Một trong những gia đình tích cực tham gia cách mạng là gia đình ông Nho Kỳ, ông đã cho mượn gia đình ông để làm nơi họp bàn cách mạng và thành lập chi bộ Đảng huyện Kim Thành năm 1945.

 Năm 1945, dưới sự chỉ đạo của Tỉnh ủy và Ủy ban quân sự cách mạng Đệ tứ chiến khu Đông Triều, Việt Minh huyện Kim Thành đã gấp rút chuẩn bị khởi nghĩa. Ngày 14/8/1945, Việt Minh huyện gửi thư thuyết phục tri huyện Nguyễn Bích Liên trao chính quyền cho cách mạng. Ngày 15/8/1945, Ủy ban Việt Minh huyện cấp tốc họp triển khai kế hoạch giành chính quyền, Ngày 16/8/1945 tại huyện lỵ Bằng Lai trước sự chứng kiến của nhân dân, tri huyện bàn giao trụ sở, vũ khí, sổ sách, lương thực cho chính quyền cách mạng và xin được bảo toàn tính mạng. Ngày 17/8/1945, Việt Minh Kim Thành đã tổ chức mít tinh mừng thắng lợi tại huyện lỵ và công bố danh sách Ủy ban cách mạng lâm thời do ông Nguyễn Ngọc Phách làm Chủ tịch. Sau đó Việt Minh huyện chỉ đạo thành lập chính quyền ở các xã, chỉ trong một tuần lễ, toàn bộ chính quyền cũ của các xã được thay thế bằng các Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời, lực lượng tự vệ, các đoàn thể quần chúng cũng được thành lập từ huyện xuống đến các xã.

Phát huy tinh thần cách mạng và từ những hạt nhân tích cực của phong trào, ngày 20/9/1945, tại nhà ông Nho Kỳ, thôn Bằng Lai, xã Ngũ Phúc, huyện Kim Thành, đồng chí Trần Cung - Thường vụ Tỉnh ủy phụ trách huyện đã tuyên bố thành lập chi bộ Đảng huyện Kim Thành. Chi bộ gồm ba đồng chí là Nguyễn Thế Dị, Nguyễn Hoằng (Nguyễn Thành Chương), Nguyễn Thượng Trình (Lê Ràm), đồng chí Nguyễn Thế Dị được chỉ định làm Bí thư chi bộ.

Chi bộ Đảng đầu tiên của huyện được thành lập có ý nghĩa vô cùng to lớn đối với phong trào cách mạng trong huyện, từ đây phong trào cách mạng đã có sự thống nhất lãnh đạo của tổ chức đảng, đoàn kết được toàn dân tham gia. Sự ra đời của chi bộ thể hiện sự trưởng thành về chất của phong trào cách mạng, góp phần hoàn thiện bộ máy lãnh đạo, chỉ đạo của đảng thông suốt, thống nhất.

Sau khi ra đời, Chi bộ đã thực hiện sứ mệnh lịch sử của mình, thông qua việc tập trung chỉ đạo hoạt động cách mạng của huyện trong tình hình mới, tích cực phát triển cơ sở đảng, cơ sở quần chúng vào các nhà máy, xí nghiệp; lập các hội phản đế; các cơ sở có phong trào phát triển mạnh thì lựa chọn những quần chúng ưu tú để kết nạp vào đảng và thành lập các chi bộ mới. đến cuối năm 1946, toàn huyện có hơn 100 đảng viên, nhiều chi bộ ghép đã tách ra phát triển thành chi bộ các xã. Trước yêu cầu của sự phát triển, ngày 07/11/1946, Đảng bộ huyện Kim Thành được thành lập trên cơ sở tiền thân là Chi bộ đảng huyện.

Trên khuôn viên nhà ông Nho Kỳ xưa, Đảng bộ huyện Kim Thành đã xây dựng nhà bia tưởng niệm sự kiện lịch sử cách mạng quan trọng này của Đảng bộ và Nhân dân trong huyện. Nhà bia được đưa vào sử dụng với diện tích 400m2, bao gồm các công trình như: Nhà bia, bia ghi sự kiện, hai bức phù điêu, hệ thống tường bao, sân vườn, cây xanh cùng các công trình phụ trợ phục vụ hoạt động tưởng niệm, tham quan, học tập lịch sử địa phương.

Nhà bia được xây dựng bằng bê tông, cốt thép với lối kiến trúc cột đình, mái hai tầng hình lục lăng, lợp ngói đỏ. Bia ghi sự kiện được làm bằng chất liệu đá xanh, trạm khắc khá tinh xảo, mặt trước ghi sự kiện thành lập Chi bộ đảng tiền thân của Đảng bộ huyện Kim Thành bằng mầu chữ vàng, mặt sau ghi danh sách các đồng chí đảng viên đầu tiên của chi bộ. Hai bức phù điêu hai bên nhà bia ghi lại lịch sử truyền thống đấu tranh cách mạng của Đảng bộ và nhân dân huyện Kim Thành trong quá trình giải phóng quê hương, đất nước. Nhà bia được ngăn cách với bên ngoài bằng hệ thống tường rào xây bằng gạch chắc chắn, cùng với hệ thống cổng sắt. Hệ thống sân vườn được lát toàn bộ bằng đá tạo nên sự đồng nhất về không gian với nhà bia và tăng tính chắc chắn. Trong khuôn viên nhà bia còn được trồng hệ thống cây xanh tạo cảnh, lấy bóng mát phục vụ cho các hoạt động kỷ niệm, tham quan, học tập tại đây.

Di tích Nhà bia được xây dựng nhằm tưởng nhớ, tri ân đến công lao to lớn đối với các bậc tiền bối cách mạng, các đồng chí đảng viên chi bộ Đảng đầu tiên đã xây dựng khởi nguồn cách mạng và thể theo nguyện vọng của đông đảo cán bộ, đảng viên và các tầng lớp Nhân dân trong huyện. Đồng thời cũng là thông điệp giáo dục truyền thống yêu nước, yêu dân tộc; nhắc nhở các thế hệ cán bộ, đảng viên, đặc biệt là thế hệ trẻ của huyện nhà phải không ngừng học tập, rèn luyện, tiếp tục đóng góp công sức, trí tuệ nhiều hơn nữa viết tiếp những trang sử hào hùng của Đảng bộ, vì sự nghiệp vĩ đại quang vinh của Đảng, vì sự phát triển không ngừng của quê hương, xứng đáng với truyền thống của cha anh và sự kỳ vọng của Nhân dân.

Các thế hệ cán bộ, đảng viên và các tầng lớp Nhân dân huyện nhà vô cùng biết ơn những đồng chí đảng viên chi bộ Đảng đầu tiên, các đồng chí đảng viên lão thành, các thế hệ cán bộ, đảng viên, các Bà mẹ Việt Nam Anh hùng, các Anh hùng liệt sỹ, Anh hùng lực lượng vũ trang, các đồng chí thương binh, bệnh binh đã có nhiều cống hiến cho sự nghiệp giải phóng dân tộc và xây dựng quê hương Kim Thành ngày càng giàu đẹp, văn minh. Ghi nhận những đóng góp quý báu của gia đình ông Nho Kỳ đã tạo điều kiện cho sự ra đời và hoạt động của chi bộ Đảng đầu tiên, tiền thân của Đảng bộ huyện Kim Thành ngày nay.

Nhà bia do Huyện ủy Kim Thành trực tiếp quản lý, bố trí người trông nom, chăm sóc và bảo vệ. Vào ngày 20/9 hằng năm và những ngày lễ lớn của Đảng, Nhà nước, của địa phương, cán bộ, đảng viên và Nhân dân thường về đây dâng hoa, tổ chức các hoạt động kỷ niệm, mít tinh…để tưởng niệm các sự kiện, các vị anh hùng dân tộc, các đồng chí, đồng đội đã hy sinh anh dũng vì sự nghiệp giải phóng quê hương, dân tộc…​